Recensie: Sake van der Wall over "Project(s) for the New America: Emerson, Ives, Cavell"

Op 19 december organiseerde Perdu het programma "Project(s) for the New America: Emerson, Ives, Cavell". Deze avond werd bezocht door Sake van der Wall. Hij schreef er de volgende recensie over:


" Zes maanden geleden vroeg een vriendin me een column te schrijven over de Verenigde Staten, voor haar journalistieke project In Search of Americans. Ik zegde mijn medewerking toe, maar inmiddels zijn we een half jaar verder, is Obama gekozen, heeft de kredietcrisis de beurzen doen kelderen en is naar buiten gekomen dat ene meneer Madoff de wereld voor meer dan veertig miljard dollar heeft opgelicht – en mijn stukje is nog steeds niet af.

Waarom kon ik geen column over de Verenigde Staten schrijven? Natuurlijk had ik het heel druk met van-alles-en-nog-wat, maar daarnaast speelde mee dat ik nog nooit in de VS was geweest en het me tegenstond om vanuit mijn bureaustoel allerlei clichés te herkauwen over de oppervlakkige Disney-ziel, de arrogantie en allerlei andere mooie en minder mooie kanten van het land aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

Vast staat echter dat de VS blijven fascineren. De gemiddelde Nederlandse hoogopgeleide spendeert meer tijd aan het volgen van een verkiezing waarbij hij niet mag stemmen dat aan zijn eigen parlementsverkiezingen. En je hoeft de televisie maar aan te zetten, een electronicawinkel binnen te stappen, of een studiegids open te slaan en je wordt overspoeld met allerlei Amerikaanse programma’s, uitvindingen, producten en ideeën.

Waar komt eigenlijk die fascinatie voor dit Wilde Westen vandaan? Dat vroeg ik me afgelopen vrijdag af in Perdu, tijdens de avond Project(s) for a new America: Emerson, Ives, Cavell. De titel verwijst naar een The project for a new America dat in de jaren negentig is opgericht door een aantal neo-conservatieven die later in de Bush regering zaten. Ze vonden dat Amerika een missie had: namelijk, zo nodig met militaire macht, de vrijheid in de wereld vergroten. Ruim een decennium later weten we waarop dit is uitgedraaid. Maar nu we aan de vooravond van een nieuw tijdperk in de Amerikaanse politiek staan, is het goed om na te gaan op wat voor ideeën over Amerika dit project is gestoeld. De drie namen in de titel van de avond verwijzen allen naar een cultureel-intellectueel figuur die zich met een funderingsmythe van de Verenigde Staten heeft bezig gehouden. Dit idee van wat Amerika moet zijn, kwam het sterkst naar voren in de lezingen over de filosofen Stanley Cavell en Ralph Waldo Emerson van respectievelijk Asja Szafraniec en Lucas Hüsgen.

Hüsgen betoogde dat de ideeën van de conservatieve kliek rond Bush overeenkomsten hebben met die van Emerson in zijn essay Heroïsm. Volgens Emerson is de ware held diegene die met de wapens opstaat tegen het kwaad, en zo overtuigd is dat hij handelt voor ons aller zieleheil dat hij niet van zijn missie is af te brengen. Klinkt bekend. Daarom zou Emerson de inval in Irak misschien ook wel hebben goedgekeurd als ‘een moment dat Amerika als Amerika definieert’. Ironisch genoeg baseert Emerson zich in zijn essay deels op de profeet Mohammed, aan wie hij het motto ontleende: ‘Paradise is under the shadow of swords.’ Dit autistische, messianistische denken verdwijnt echter niet uit de politiek nu Bush het Witte Huis verlaat. Volgens Hüsgen klinken dezelfde elementen van Emersons gedachten door in de stijl en de ideeën van Barack ‘Yes, we can’ Obama. Hüsgen: ‘De idee van de Jihad is Amerika niet vreemd.’

‘Amerika bestaat alleen maar in zijn ontdekking’, zei Szafraniec. ‘Wel kennen we de mythes over wat Amerika is, maar Amerika zelf kennen we niet. De ware ontdekking van Amerika heeft dus nog niet plaatsgevonden.’ Ze legde hiermee uit dat volgens Cavell de idee Amerika geen vastomlijnde betekenis heeft. Wat Amerika kan zijn hangt af van de betekenis die we aan het begrip geven, van de manier waarop we het woord gebruiken. Eén van de mythes van Amerika is volgens Cavell wel dat het de belofte in van vrijheid inhoudt.

De meest bijzondere bijdage van de avond was van Samuel Vriezen. Hij vertelde bevlogen, maar enigszins chaotisch over de componist Charles Ives over wie de mythe bestaat dat hij ‘in de betrekkelijke isolatie van de achterlijke, hoofdstedelijke muziek een nieuwe, Amerikaanse muziekstijl heeft gecreëerd.’ Vriezen vertelde over het leven van Ives, plaatste wat kanttekening bij de mythe, zonder al te diep op het onderwerp van de avond, de funderingsmythes in te gaan. Het mooiste moest toen echter nog komen. Vriezen, componist en pianist, sloot af met het opvoeren van het eerste deel van de Concord Sonata van Ives, dit deel is venoemd naar Emerson. "

Sake van der Wall